msms

غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان با استفاده از تکنیک
Tandem Mass Spectrometry (MS/MS)

معرفی تست:

برخلاف روش های رایج غربالگری،  MS/MS یک آنالیت واحد را اندازه نمی گیرد (یک تست-یک بیماری)؛ بلکه پروفایل متابولیت ها را شناسایی و تعیین مقدار می کند. ارزیابی یک نمونه لکه خون خشک توسط  MS/MS می تواند در مورد 60 اسید آمینه، اسیل کارنیتین ها و نسبت میان آن ها اطلاعات کافی جهت تشخیص حدود 40 بیماری متابولیک به دست دهد. البته تفسیر این اطلاعات بسیار پیچیده و سخت می باشد.

ضرورت انجام تست:

بیش از صدها بیماری متابولیک ارثی تاکنون شناسایی شده که بسیاری از موارد آن پیچیده بوده و نیاز به روش‌های تشخیصی پیچیده دارد یکی از این روش‌ها تکنیک MS/MS اسپکترومتری (TMS) هست که در اکثر مراکز معتبر دنیا موجود بوده و به‌منظور غربالگری و شناسایی بیماری‌های متابولیک مورداستفاده قرار می‌گیرد. بیماری‌های متابولیک مادرزادی قابل‌شناسایی با این روش بیش از ۳۰ بیماری هست که به سه گروه عمده تقسیم‌بندی می‌شوند:

الف) اختلالات آمینواسیدها

ب) اختلالات اسیدهای چرب

به کمک این تکنولوژی پیشرفته می‌توان تمام موارد ناشی از این سه دسته بیماری‌ها را در زمان کوتاه شناسایی کرد لیکن برای برنامه‌های غربالگری تعداد محدودی از بیماری‌ها انتخاب می‌شوند. ملاک این انتخاب قابل‌درمان بودن آن بیماری، امکان پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر و وجود روش تأییدی برای تشخیص قطعی بیماری است؛ لذا هرگز نمی‌توان تمام بیماری‌های متابولیکی را در برنامه غربالگری گنجاند چرا که در بسیاری از موارد درمان مؤثری برای آنها وجود ندارد. موارد درمان‌پذیر نیز اغلب به رژیم‌های غذایی مخصوص و مصرف شیرهای رژیمی و گاهی داروهای ویژه نیازمندند و با این تمهیدات نیز درمان قطعی ممکن نبوده و تنها می‌توان از بروز عوارض بیماری جلوگیری نمود؛ اغلب نوزادان در چند روز تا چند هفته بعد از تولد هیچ علامتی ندارند و به دنبال مصرف شیر و پروتئین و تجمع اسیدهای آلی کم‌کم علایم ظاهر می‌شود. علایم کلی این بیماری‌ها به‌واسطه تجمع اسید و آمونیاک و افت قند در بدن بوده که مجموعاً به نام کریز متابولیک معروف است که شامل خواب‌آلودگی - بی‌حالی - بی‌اشتهایی - عدم وزن‌گیری - استفراغ مکرر - تنفس تند - نارسایی کبد - کم‌خونی - افت کلسیم خون - سفتی یا شلی غیرطبیعی عضلات - رشد دور سر غیرطبیعی - تشنج و اغما هست که در صورت عدم درمان به‌موقع به مرگ کودک منتهی می‌شود. تشخیص بیماری با تست غربالگری از قطره خون پاشنه پا در چند روز اول تولد و پس از شروع تغذیه امکان‌پذیر هست که با افزایش متابولیت‌های مرتبط با اسید آلی می‌توان نوع بیماری را شناسایی نمود.

نوع نمونه :

DBS (Dried Blood Spot) یا همان لکه خون خشک شده روی کاغذ گاتری که یک عدد پانچ 3.2 از آن برای این تست گرفته میشود.

نحوه جمع آوری نمونه و شرایط نگهداری نمونه قبل از انجام آزمایش:

این نمونه نیاز به ناشتایی ندارد و از پاشنه پای کودک از 3 تا 5 روزگی گرفته میشود . نمونه بعد از این که در محیط مناسب دور از تابش مستقیم نور خورشید و گرد و خاک خشک شد به ازمایشگاه جهت انجام آزمایش منتقل میشود.

اساس آزمایش:

   در طیف سنجی جرمی متوالی  (Tandem mass spectrometry)  بیشتر از یک تجزیه گر جرمی (معمولا دو تا) استفاده می شود. وقتی از دو تجزیه گر استفاده شود به اختصار به آن MS/MS گویند.

به بیان ساده، طیف سنج جرمی سه عمل اساسی را انجام می‌دهد: مولکول‌ها توسط جرایاناتی از الکترون‌های پرانرژی بمباران شده و بعضی از مولکول‌ها به یون‌های مربوطه تبدیل می‌گردند. سپس یون‌ها در یک میدان الکتریکی شتاب داده می‌شوند. یون‌های شتاب داده شده بسته به نسبت جرم به بار آن‌ها در یک میدان مغناطیسی یا الکتریکی جدا می‌گردند.

برای اماده سازی نمونه های DBS  در غربالگری ما از دو روش مشتق ساز یا غیر مشتق ساز استفاده میکنیم . در روش غیر مشتق فقط نمونه ها را با پانچر 3.2 درون پلیت 96 خانه پانچ کرده و پس از ریختن internal standard)) IS و استخراج نمونه به دستگاه تزریق میشود

در روش مشتق سازی ما بعد از پانچ نمونه ها درون پلیت و ریختن  internal standard)) IS یک مرحله مشتق سازی نیز داریم که از محلول  Butanoic acid استفاده کرده و بعد از مشتق شدن نمونه ها به دستگاه تزریق میشوند . که روش مشتق سازی دقت بیشتری نسبت به روش غیر مشتق ساز دارد.

اندازه گیری نمونه بر اساس نسبت جرم به بار یا همان M/Z میباشد و واحد اندازه گیری آنها µM میباشد.

مدت زمان فرایند آزمایش در مرکز تحقیقات رشد و تکامل :

نمونه ها بلافاصله پس از ورود به آزمایشکاه پذیرش شده و برای نگهداری اولیه به یخچال منتقل میشوند. بعد از پانچ و اماده سازی به دستگاه تزریق و نمونه های جهت بایگانی درون رک های مخصوص داخل فریزر -40  درجه ذخیره میگردد.

چگونگی تفسیر نتایج :

آنالیز اولیه دستگاه MS/MS  توسط برنامهNeonatal Solution  به صورت کاملا دقیق انجام شده و جواب های نهایی ابتداتوسط کارشانس بخش متابولیک و در صورت نیاز به بررسی بیشتر توسط مسئول فنی ازمایشگاه مورد بررسی قرار میگیرد.